#43: Wat telt als een abortus?

Lieve Broedparel,

Dit is het slotstuk van mijn abortus-drieluik. Het heeft me van onwetend naar diepgaand inzicht gebracht over dit complexe en beladen vraagstuk. Als we het vraagstuk echter ontleden, draait het uiteindelijk om één fundamenteel recht: dat wij vrouwen zelf mogen beslissen over ons lichaam en ons leven. Je hoeft geen moeder, vader of ouder te zijn die ooit eens te maken heeft gehad met een abortus om je zorgen te maken over deze kwesties. Het is een zaak die ons allemaal aangaat.

Dat werd extra duidelijk nadat ik mijn persoonlijke abortusverhaal op Instagram deelde. De meeste reacties waren positief—zoveel vrouwen herkenden zich erin en voelden zich gesteund. Geen wonder want, bizar fact, journalist Pauline Bijster interviewde voor haar boek Een nieuw leven, abortusarts Gabie Raven die vertelde dat een derde van de vrouwen een of meerdere abortussen ondergaat: “Als je het doorrekent kom je zelfs uit op gemiddeld twee abortussen per vrouwenleven. Uit wat ik heb gezien in al die jaren dat ik dit werk doe, denk ik dat dat wel klopt. Maar dat mag je niet hardop zeggen”. Het is dus voorzichtig aannemelijk dat de cijfers veel hoger zijn dan mensen weten en willen horen.

Er waren ook behoorlijk wat harde, negatieve reacties op mijn abortusverhaal. Blijkbaar vonden sommigen dat mijn keuze aan voorwaarden moest voldoen. Ze waren, zo zeiden ze, niet tegen abortus, maar wel tegen mijn abortus. En dat is niet alleen zorgwekkend maar dus ook precies de kern van het probleem.

Journalist

Emma

Curvers verwoordde het zo treffend in een e-mailgesprek dat ik met haar had: het knabbelen aan abortusrechten gebeurt nooit met een plotselinge "ik ben nu tegen abortus", maar altijd via voorwaarden. Tot wanneer mag het? Mag het ook als je in een fijne relatie zit? Mijn post liet me aan den lijve voelen hoezeer het vrouwenlichaam als publiek bezit wordt gezien. Mede Substacker

Lisa Loeb

schreef het krachtig: “Van mijn gebit tot jouw baarmoeder: het vrouwenlichaam behoort niet toe aan de vrouw zelf”. Mijn abortus voelde daardoor bijna als een verzetsdaad tegen het patriarchaat.

Afgelopen vrijdag verscheen mijn interview met RTL nieuws over het onderwerp. Lees het hele interview hier.

Hier een fragment uit mijn interview met RTL Nieuws

Wil je mijn werk als schrijver supporten? Je doet me een groot plezier als je betalend lid word van Broedparels. Ik heb veel interessante en leuke artikelen en andere perks voor je in petto de komende tijd.

Duidelijkheid
Emeritus hoogleraar Trudy Dehue bracht veel verheldering over over hoe wij naar abortus kijken. Deze inspirerende wetenschapsonderzoeker aan de Rijksuniversiteit Groningen bestudeert hoe wetenschappelijke kennis onze manier van denken over zwangerschap heeft bepaald. Ze schreef er ook een boek over: Ei, foetus, Baby: een nieuwe geschiedenis van zwangerschap. Tijdens ons gesprek had ik talloze aha-momenten die ik graag deel. Want om abortus uit het Wetboek van Strafrecht te krijgen, moeten we ALLEMAAL begrijpen waar dit debat werkelijk over gaat.

Als één ding uit dit gesprek duidelijk werd, dan was het wel dat de manier waarop we ergens naar kijken voor een groot deel bepaalt hoe we iets beleven en ervaren. Ik denk dat een groot deel van mijn verdriet rondom mijn abortus werd beïnvloed door de enorme lading die we als maatschappij eraan geven.
Een deel van dat verdriet is onvermijdelijk—dat hoort bij afscheid. Maar het andere deel, wat ik dubbelverdriet noem, werd versterkt door opgelegde normen over hoe we naar abortus (en bevruchting) kijken en wat ik daarbij zou moeten voelen. Wat ik hiermee bedoel word hopelijk duidelijk aan de hand van het gesprek met Trudy en het bijbehorende stuk wat ik heb geschreven.

De taal van abortus: waarom cijfers niet altijd vertellen wat ze lijken te vertellen

"Het aantal abortussen is gestegen!" kopten de media vorig jaar, gevolgd door Kamervragen en maatschappelijke onrust. Maar emeritus hoogleraar wetenschapstheorie Trudy Dehue ziet iets wat velen over het hoofd zien: de definitie van een 'abortus' is door de jaren heen radicaal veranderd.

"Kijk goed naar het staafdiagram van de Inspectie," zegt Dehue in ons gesprek. "Het laat alleen een stijging zien van de allervroegste behandelingen - zelfs vóór de uitgebleven menstruatie tot aan de zesde week daarna. Voor alle periodes ná die tijd toont het zelfs een daling. Vrouwen zijn dus juist voorzichtiger geworden."

Wat is een zwangerschap?

In 2016 introduceerde Clearblue een ultravroege zwangerschapstest die al een bevruchting kan detecteren vóór een uitblijvende menstruatie—soms zelfs voordat de eicel volledig is ingenesteld. Toch koos de fabrikant ervoor om deze test in een roze-blauwe verpakking te verpakken en het een zwangerschapstest te noemen, niet een bevruchtingstest of zaadceldetector, aldus Dehue.

Met zo’n test ontdekken vrouwen een bevruchting in een fase waarin normaal gesproken nog 20% spontaan wordt afgestoten. Vrouwen die een ongewenste bevruchting constateren, nemen vaak geen risico en melden zich direct bij een abortuskliniek. Dehue: "Ze zijn het spontane afstoten dus vóór, wat deels verklaart waarom het aantal allervroegste 'abortussen' is gestegen, terwijl de latere juist zijn gedaald."

Van "maandstonden opwekken" naar "abortus"

Tot voor kort gebruikte de Nederlandse wetgeving de term overtijdbehandeling voor ingrepen tot twee weken na een gemiste menstruatie—juridisch gezien geen abortus. Inmiddels wordt zelfs de allervroegste medische behandeling (VEMA) als abortus geregistreerd.

Dehue neemt me mee door de geschiedenis: "Vroeger spraken vrouwen over het ‘opwekken van de maandstonden’ en konden ze dat relatief vrij doen bij een uitblijvende menstruatie, simpelweg omdat er geen tests waren. Pas in 1811 kwam hier een wettelijk verbod op, toen Napoleon ons land onder rooms bewind had gebracht. Hij noemde vrouwen openlijk ‘baby-machines’."

De Wet afbreking zwangerschap uit 1984 (onder de katholieke minister Van Agt) hield abortus in het Wetboek van Strafrecht, met vrijstelling onder specifieke voorwaarden. Eén daarvan was de verplichte vijf dagen bedenktijd, die pas recent is afgeschaft.

"Vijf dagen bedenktijd opleggen aan vrouwen die een weloverwogen besluit hebben genomen, is een vorm van betutteling," zegt Dehue. "Als je een nieuwe baan aanneemt, moet je dan ook eerst vijf dagen verplicht nadenken of je die echt wilt? Vrouwen worden behandeld alsof ze niet zelf verantwoordelijk kunnen zijn voor beslissingen over hun eigen lichaam en leven. Ondenkbaar bij mannen."

Waar zijn de mannen?

Opvallend is hoe de man in het abortusdebat vaak volledig afwezig is. "We praten over 'zwangere vrouwen' of 'bevruchte eicellen', alsof de wind ze veroorzaakt heeft," merkt Dehue scherp op. "Elke zwangerschap begint met een man. Mannen zijn de hele maand vruchtbaar, hun hele leven lang. Vrouwen zijn veel minder vruchtbaar, en toch leggen we de hele verantwoordelijkheid bij hen."

Dehue citeert Gabrielle Blair, auteur van het boek Ejaculate Responsibly: "Als je niet van plan bent om een kind te krijgen, en als je niet zeker weet dat de vrouw met wie je naar bed gaat ook echt een kind wil krijgen, neem dan je verantwoordelijkheid."

Concept creep: woorden die van betekenis veranderen

Het verschijnsel waarbij we definities geleidelijk oprekken, noemt Dehue "concept creep". Het gebeurt niet alleen bij abortus, maar ook bij termen als ADHD en autisme.

Liberale media noemden de vroege abortuspil aanvankelijk een "wonderpil die het abortusprobleem uit de wereld gaat helpen" - geen abortivum. Christelijke kranten beweerden daarentegen: "Wel degelijk abortus!" Zo werd de betekenis steeds verder opgerekt.

Dehue waarschuwt: "Als een nog vroegere test wordt ontwikkeld, zouden technisch gezien zelfs de morning-afterpil en de koperspiraal, die soms ook een innesteling voorkomt, als 'abortus' kunnen gaan tellen. Dan zal het aantal geregistreerde 'abortussen' nog verder stijgen, en zal de verontwaardiging weer niet van de lucht zijn."

De ontmenselijking van de vrouw

"Anti-abortusactivisten zijn blind voor de vrouw," stelt Dehue. "Benamingen zoals 'mars voor het leven' en 'bescherming van het leven' slaan niet op de vrouw die een leven hééft, maar alleen op het nieuwe leven in haar lichaam." Zoals Dehue kernachtig stelt: "Zwangerschap is net zoals seks. Fijn als je het graag wilt, maar onverdraaglijk als het moet."

In ons gesprek wijst Dehue op hoe we de zwangere vrouw kunstmatig wordt losgekoppeld: "Kijk naar zwangerschapskalenders. Ze beelden vanaf het begin een 'kindje' af, met het hoofdje naar boven. De hele vrouw is weggelaten. Het gaat niet meer om een vrouw die een proces doormaakt, maar om een 'nieuw mensje' wat in haar lichaam zit."

Ook de term 'kloppend hartje' is misleidend: "Een hart is voor een cardioloog een orgaan dat zelfstandig een lichaam in stand houdt. Als je over een embryonaal hartje spreekt, redeneer je de hele vrouw weg. Dat embryo kan niet bestaan zonder het hart en het lichaam van de vrouw." Door deze kunstmatige scheiding wordt de vrouw gereduceerd tot container - wat anderen het recht geeft zich met haar lichaam te bemoeien.
Filosofen maken onderscheid tussen 'bios' (een leven hebben) en 'zoë' (in leven zijn). Beide zijn beschermwaardig, maar bij een onvermijdelijke keuze laten we bios altijd prevaleren. In het anti-abortus debat wordt deze fundamentele ordening echter omgedraaid: het embryonale 'zoë' wordt belangrijker geacht dan het 'bios' van de vrouw, die een volledig leven met geschiedenis, relaties, en toekomstplannen heeft.

Waarom dit belangrijk is

De taal die we gebruiken en hoe we dingen definiëren heeft verstrekkende gevolgen–niet alleen voor statistieken, maar voor beleid, wetgeving en uiteindelijk de rechten van vrouwen.

In reactie op de recente "abortuscijfers" nam de Tweede Kamer een motie aan om te onderzoeken of de afschaffing van de vijf dagen bedenktijd schuldig zou zijn aan de vermeende stijging. Ook de BBB stemde hiermee in.

Het debat over abortus gaat uiteindelijk over autonomie: het recht van vrouwen om keuzes te maken over hun eigen lichaam. Als we de cijfers niet kritisch bekijken en de definities niet begrijpen, laten we ons meeslepen in een verhaal dat mogelijk tot meer beperkingen leidt –niet omdat vrouwen onverantwoordelijker zijn geworden, maar omdat we anders zijn gaan tellen.

Duidelijk, en nu?

Tot slot: een aantal eerste, cruciale stappen. Sommige kunnen jij en ik meteen zetten, anderen vragen om gezamelijke inspanning—bergen die we samen moeten verzetten:

1. Taal aanpassen: Ons bewust worden van beladen terminologie en kiezen voor neutralere termen zoals 'bevruchting ongedaan maken'.

2. Verantwoordelijkheid delen: We moeten mannen betrekken in het gesprek over ongewenste bevruchtingen.

3. Uit het strafrecht: Abortus moet uit het Wetboek van Strafrecht gehaald worden

4. Toegang vergemakkelijken: De abortuspil beschikbaar maken zonder doktersrecept, zoals de WHO adviseert.

5. Verhalen delen: Open spreken over abortuservaringen om stigma te doorbreken en begrip te kweken. Zoals een opiniemaker in The New Yorker stelde: '“abortusrechten in Amerika werden teruggedraaid mede doordat mensen er te lang over zwegen. Door vragen te stellen in plaats van direct te oordelen, creëren we ruimte voor begrip en nuance in een vaak gepolariseerd debat.”

Door meer kennis en nuance in het debat te brengen, kunnen we hopelijk de rechten van vrouwen beschermen en uitbreiden – zodat wij vrij blijven om over ons eigen lichaam te beslissen.

Lees hier ook het verhelderende stuk van Trudy in het NRC De nieuwe betutteling. Hoe verder het begrip abortus opgerekt wordt hoe onvrijer vrouwen zullen zijn.

Wil je ook toegang tot alle voorgaande Broedparels stukken en daarbij mij als schrijver supporter zodat ik nog meer voor jullie kan betekenen? Upgrade je abo naar betaald hieronder:

Bekijk ook mijn vorige posts in deze reeks over abortus. Hier ga ik in gesprek met Promovenda Rodante van der Waal

En hier deel ik mijn eigen verhaal:

Vond je dit artikel waardevol? Deel het dan met anderen en laat me weten wat je ervan vindt in de reacties.

Liefs, Nina