Vanaf het moment dat ik mijn substack omdoopte naar Vrouw'en: van good girl naar autonome(re) vrouw, wist ik dat ik in gesprek wilde met sociaal werker , auteur en spreker Johanna Nolet over haar nieuwe boek: Ik begin geloof ik te bestaan - over pleasen en hoe ik er grip op kreeg.
Waarom? Omdat ik — na een jaar wekelijks naar mijn psychotherapeut te zijn gegaan — tot de conclusie ben gekomen dat ik pleasen als overlevingsstrategie toepas. Ineens viel heel veel van waar ik dagelijks tegenaan loop op z'n plek: veel ongemak ervaren in sociale situaties, dissociëren van mezelf, me heel erg aanpassen aan anderen, veel meer zeggen dan ik eigenlijk wil zeggen, dingen doen die ik niet wil doen.
What to expect — een stuk over ons samengestelde gezin + podcast, een artikel in samenwerking met econoom Kim Fairley over de effecten van gratis kinderopvang en achtergrondverhaal over babyhapjes — hoe en waarom het zoveel spannender kan dan wat we denken. Binnenkort ook een live Vrouw’en closet sale met mooie capsule wardrobe stukken uit mijn kleding kast. Allemaal als betalend abonnee voor €5 per maand.
En alleen dit weekend krijg je 20% korting op een jaarabonnement van Vrouw’en — 96 stukken en meer perks
Voor mij is deze overlevingsstrategie onder andere ontstaan door parentificatie in m'n jeugd. Parentificatie betekent dat een kind (te) vroeg de rol van volwassene op zich neemt en gaat zorgen voor de ouder(s) – emotioneel, praktisch, of beide. In mijn geval was het meer emotioneel. Dit werd gevoed door m'n vader die al op jonge leeftijd ongeneeslijk ziek werd, op een goed moment ‘alleen’ terwijl dit zijn eigen besluit was, in Thailand ging wonen, maar ook omdat mijn ouders een onrustige en bij vlagen onstuimige relatie hadden (ze konden niet met en niet zonder elkaar). Als kind ervaarde ik veel onzekerheid en dacht ik dat de situatie thuis stabieler werd als ik de emotionele thermostaat in de gaten hield. Zolang ik me goed gedroeg en afstemde op de omgeving zou het in ieder geval niet aan mij liggen en kon ik zo ook mijn ouders supporten. Ik herinner me nog goed een moment nadat ik m’n zieke vader in Thailand had bezocht, en weer terug naar Nederland ging. Ik zat in de taxi en zwaaide hem uit en voelde me zó verdrietig. Het voelde alsof ik hem daar ‘alleen’ achterliet. Alsof ik zijn ouder was en hem in de steek liet. Nu, jaren later, besef ik dat dit geen ‘normaal’ gevoel was voor een kind. Maar heb het al die tijd wel met me meegedragen.
Door parentificatie leer je je extreem af te stellen op anderen. Je wordt een soort emotionele radar: eerst naar je omgeving kijken (hoe voelt iedereen zich, wat hebben ze nodig) en daarna pas, als het er al van komt, naar jezelf. Hierdoor ben ik heel empatisch geworden, maar kon ik ook niet goed mijn eigen grenzen voelen. Ik leefde te vaak buiten mezelf in plaats van dat ik mijn eigen lichaam bewoonde. Wat een ander wil en denkt, neem ik nog steeds vaak liever over dan voelen wat ik zelf wil en denk.
Nou goed. Wat is nu fawning? Fawning ontstaat door een verstoorde hechting in onze vroege jaren. Dit kan door trauma komen met een grote T, zoals fysiek of seksueel misbruik,. Maar het kan ook met een kleine t. Dat zijn vaak herhaalde gebeurtenissen die minder dramatisch lijken maar wél impact hebben, zoals emotionele verwaarlozing of chronische stress. Het stressrespons wordt daarna gevoed en versterkt door allerlei factoren. Wat er dan gebeurt bij een klein kind, is dat diens zenuwstelsel een overlevingsstrategie kiest — letterlijk om te overleven. Dat kan een van de drie bekendere reacties zijn: fight, flight of freeze. Maar sinds 2013 wordt daar ook fawning (oftewel pleasen) aan toegevoegd. Johanna legt dit uit met de metafoor van de beer:"Fight is: vecht tegen de beer. Flight: vlucht voor de beer. Freeze: speel dood, zodat de beer je niet interessant vindt. En Fawn: doe een dansje voor de beer."
Zo’n overlevingsstrategie kan in de loop van de tijd verder versterkt worden.Anders gezegd: de neurologische paden worden dieper ingesleten, waardoor die reactie steeds meer een automatische ‘go-to’ optie wordt in spannende of stressvolle situaties.
Maatschappelijke verwachtingen en de systemen waarin we leven, kunnen dat proces nog eens extra aanwakkeren.
Het patriarchale systeem versterkt pleasen
Wat Johanna heel helder maakt, is dat pleasen meer dan een individueel probleem is. We leven in een patriarchaal systeem waarin de wensen en behoeften van vrouwen vaak ondergeschikt zijn aan die van mannen. Van jongs af aan krijgen meisjes de boodschap dat ze gewaardeerd worden wanneer ze zich aanpassen: lief zijn, geen problemen veroorzaken, anderen helpen. Terwijl jongens juist aangemoedigd worden om ruimte in te nemen en hun mening te geven. Deze gender rollen maken dat ons zenuwstelsel, wanneer het gevaar detecteert, in een split second inschat welk gedrag de grootste overlevingskans biedt. En in situaties waar je minder privileges hebt – wat voor vrouwen vaker voorkomt – kiest je systeem eerder voor fawning. Overigens kunnen ook mannen pleasen als overlevingsmechanisme ontwikkelen, vooral wanneer zij zich als kind in kwetsbare situaties bevonden of bijvoorbeeld te maken hadden met een dominante ouder.
Pleasen is op zich een gezonde eigenschap; het toont empathie en verbondenheid. Maar wanneer het als overlevingsmechanisme wordt ingezet, verlies je controle over de keuze. Dan ga je automatisch in de 'overlevingsstand', zelfs in situaties die objectief niet dreigend zijn. Een subtiel machtsverschil, zoals iemand die zelfverzekerder overkomt, kan al genoeg zijn om je amygdala te activeren. Je denkende brein schakelt uit, je dissocieert van je gevoel, en achteraf volgt vaak een golf van zelfafwijzing. Bovendien levert het veel lichamelijke stress en gepieker op.
Een persoonljk voorbeeld
Een ander voorbeeld dat ik vaak aanhaal, is uit de begintijd waarin Mart en ik aan het daten waren. Ik was compleet veilig bij hem, maar voordat ik me echt op m’n gemak voel bij iemand, kost dat tijd. Wanneer ik bij hem aankwam, voelde ik me enorm mezelf. Ik wist precies wat ik wilde. Als hij vroeg wat ik die avond wilde eten, kon ik volmondig en vol overtuiging zeggen dat ik zin had in — ik noem maar wat — pasta pesto.
Maar naarmate de tijd verstreek en we samen waren, raakte ik steeds verder van mezelf verwijderd. Aan het einde van die twee of drie dagen had ik geen idee meer wat ik wilde eten. Ik kon niet meer bij dat gevoel komen. En daar wees ik mezelf dan weer verschrikkelijk op af. Ik raakte in de piekerstand, werd onzeker. Daarna had ik weer uren, soms dagen nodig om weer tot mezelf te komen — om te voelen wat ík nou eigenlijk wilde.
Nu weet ik dat dat dissociëren heet. En dat het een bekend verschijnsel is bij pleasen als overlevingsmechanisme. Mart ken ik inmiddels door en door, en sinds we samenwonen heb ik daar gelukkig geen last meer van — anders zou dat geen goed teken zijn. Maar ik kan het nog steeds ervaren, zelfs bij mijn beste vriendinnen bijvoorbeeld, terwijl ik wéét dat ze zielsveel van me houden en me nooit zullen afwijzen. En bij nieuwe mensen of in grotere groepen kan je het ook wel raden.
Johanna benadrukt dat de oplossing niet ligt in het voorkomen van triggers – want die zijn onvoorspelbaar – maar in wat er vóór en ná gebeurt. Cruciaal is dat je leert je lichaamssignalen serieus te nemen. Spanning in je schouders, ongemak in je buik, het gevoel dat je bevriest – deze signalen zijn waardevol. We hebben geleerd ze te negeren omdat het vaak niet sociaal geaccepteerd is om te zeggen: "Ik voel me hier niet veilig bij." Maar door deze signalen te herkennen, kun je beter begrijpen in welke situaties je getriggerd raakt.
Tijdens ons gesprek deed Johanna een korte oefening met me — waarbij ik overigens weer volop ongemak voelde: “Wat gaat iedereen hier wel niet van denken?” We brachten eerst onze aandacht naar plekken in ons lichaam waar spanning zat. Daarna maakten we samen geluid — een lange “aaah” — om die spanning los te laten. Vocalisatie helpt, omdat je bij een trigger vaak vastloopt. Soms kun je zelfs niet meer praten. Door geluid te maken, breng je jezelf weer in beweging — van stagnatie naar regulatie — zonder dat je je hoeft te concentreren op alleen je ademhaling, wat voor Johanna minder effectief is dan klank maken. Dat kan voor iedereen verschillen.
De oplossing ligt in de manier waarop we ermee omgaan
Wat me het meest is bijgebleven uit ons gesprek, is hoe Johanna de focus verlegt: niet op het voorkomen van pleasen, maar op hoe je ermee omgaat als het gebeurt.Want het gebeurt — triggers zijn, zoals gezegd, onvoorspelbaar en je zenuwstelsel doet gewoon zijn werk.Maar wat er daarna gebeurt, dáár hebben we wél invloed op. We hebben vaak de neiging om na zo’n moment van pleasen vol in de zelfkritiek te schieten: Waarom deed ik dat nou weer. Maar juist dan kun je jezelf geven wat je op dat moment echt nodig hebt: erkenning. Want in Johanna’s woorden: “Trauma heeft erkenning nodig om te helen.”
Door je systeem te bedanken voor de manier waarop het je probeert te beschermen (in plaats van jezelf af te kraken) bouw je langzaam eigenwaarde op. En vanuit die eigenwaarde ontstaat vanzelf meer ruimte om bij jezelf te blijven. Het gaat niet om een eindstation waar je nooit meer pleaset. Het gaat erom dat je vriendelijker wordt voor de delen van jezelf die af en toe nog steeds de dans voor de beer doen. En misschien is dat wel echte autonomie: niet nooit meer pleasen, maar wel zelf bepalen hoe je jezelf behandelt als het gebeurt.
Nou goed, voordat we hier weer een heel artikel aan wijden zou ik zeggen — luister naar ons gesprek. Misschien herken je jezelf erin en kan het je handvatten geven om er beter mee om te gaan. Ik ben heel erg benieuwd wat je ervan vindt. Laat je het me weten door dit stuk te liken of een comment te plaatsen. We kunnen er ook over verder praten in de chat.
Johanna’s boek is o.a verkrijgbaar bij Bol.com — je doet haar groot plezier als je daar een review achterlaat!
Share this post